از مصائب بازی‌‌سازی روی میز! مصاحبه مجله اینترنتی بازینامه با مجموعه دورهمی و فربود انگاره
پس از بازگشت مجموعه دورهمی از نمایشگاه Essen Spiel '19 ، مجله اینترنتی "بازینامه" گفت و گویی با آقای اشکان جواهری مدیر مجموعه دورهمی و آقای رضا آقارحیمی، از اعضای مجموعه فربود انگاره صورت داد که در اون مطالبی در خصوص تجربه حضور در این نمایشگاه و سختی های کار بازی سازان این حوزه مطرح شد. بخشش هایی از این گفت و گو را با هم می خوانیم:
قبل از هر چیز ابتدا نمایشگاه اسن را برای افرادی که خیلی با آن آشنا نیستند معرفی کنید.
این نمایشگاه که به نام اشپیل شناخته شده بزرگ‌ترین نمایشگاه بردگیم در دنیاست که هر سال در شهر اسن آلمان برگزار می‌شود. این نمایشگاه بزرگ‌ترین گردهمایی ناشران، طراحان، تولیدکنندگان، رسانه‌ها و علاقمندان به بازی‌های رومیزی است. تقریبا یک سوم بازی‌هایی که در یک سال منتشر می‌شوند، در این نمایشگاه برای اولین‌بار رونمایی می‌شوند. بسیاری از همکاری‌هایی که بین فعالان این حوزه رخ می‌دهد از این نمایشگاه شروع می‌شود.
اسن هم یک شهر کوچک و کارگری در کشور آلمان است که قبلا شهر زغال سنگ بوده و خود آلمانی‌ها می‌گویند که در تمام اسن کسی نیست که حداقل یکی از اجدادش کارگر معدن نباشد. زمانیکه این کار متوقف شد اقتصاد شهر خوابیده بود و دولت برای رونق دادن به اقتصاد شهرهای کوچک تدابیری اندیشید و نمایشگاه‌ها را در این شهرها بنا کردند.
این نمایشگاه در سال گذشته حدود ۱۸۰۰۰۰ نفر بازدید کننده داشته و امسال شاهد ۲۱۰۰۰۰ نفر بازدید کننده بوده است.
در این نمایشگاه بزرگ‌ترین و بهترین شرکت‌های تولید بازی و ناشرین شرکت می کنند و غرفه‌های جذابی دارند که بازدیدکنندگان می‌توانند همزمان هم در غرفه‌ها بازی و هم همان‌جا بازی مورد علاقه‌‌شان را خریداری کنند. کاری که متاسفانه تا این لحظه در ایران انجام نشده و در نمایشگاه‌های ما بخش ترویج بازی، معرفی تولیدکننده‌ها و شرکت‌ها و بخش فروش بازی از یکدیگر جدا هستند.
در این نمایشگاه، در کنار این اتفاقات طراح‌های بازی هم با ناشرها آشنا می‌شوند و قرار می‌گذارند و بازی‌هایشان را معرفی می‌کنند. ناشرها و تولیدکننده‌ها هم برای گرفتن پخش، لایسنس یا خدمات تولید محصول و بسیاری همکاری‌های دیگر باهم تعامل می‌کنند.
ضمنا در نمایشگاه می‌شود بازی‌ها را کمی ارزان‌تر خرید و همچنین خیلی از بازی‌ها پروموکارت‌های مخصوص نمایشگاه هم ارائه می‌کنند که در هیچ جای دیگه‌ای به جز نمایشگاه نمی‌شود تهیه کرد.
از همان ابتدا که خبر برگزاری این نمایشگاه، امسال به گوش رسید؛ متوجه شدیم که بازی‌سازهای ایرانی نیز قرار است در این نمایشگاه حضور پیدا کنند. اما گویا مشکل به وجود آمده بود و خیلی از تیم ها و افراد موفق به حضور در این رویداد نشدند. لطفا پیرامون این مشکلات برای رفتن به نمایشگاه و اینکه چرا به نمایشگاه رفتید، توضیح دهید.
اول اینکه نه شرکت لجستیک نمایشگاه و نه هیچ شرکت حمل و نقل دیگری به دلیل تحریم ها حاضر به پذیرش بازی‌های ما نشد که این موضوع در مهم‌ترین رسانه بازی رومیزی دنیا یعنی بردگیم گیک هم مورد بررسی قرار گرفت. این مشکل باعث شد ما فقط بتوانیم تعداد بسیار محدودی از بازی‌ها را به‌صورت مسافری و یا غیر مسافری (فریت) همراه داشته باشیم که آن هم مشکلات خاص خودش را از بسیاری جهات داشت.
مشکل دوم عدم صدور روادید برای تمامی ناشرانی بود که در نمایشگاه غرفه داشتند.
حضور تیم های ایرانی و خود شما در نمایشگاه به چه شکل بود؟ چون به هر حال به خاطر خیلی از مشکلات سیاسی ممکن است بازی‌سازهای خارجی فکرش را هم نکنند که ما هم می‌توانیم بازی بسازیم! به‌طور خلاصه منظورم این است که بازخورد تیم‌های خارجی نسبت به حضور ایران چگونه بود؟
البته باید این سوال را از چند جنبه بررسی کنیم؛ از آنجایی‌که به دلیل تحریم‌ها کاملا مشخص است که شرکت‌های خارجی نمی‌توانند با شرکت‌های ایرانی کار کنند، اما ما به خاطر طراحی بازی و تولید با کیفیتی که داشتیم مورد توجه واقع شدیم و استقبال بسیار خوبی از بازی‌های طراحی شده ما شد.
بازی‌های ایرانی به دلایل محتوایی (داستان، تم و فضا) جذابیت فوق العاده‌ای برای مخاطبان خارجی داشتند. چون این فضا برای آن‌ها کاملا جدید بود. نکته دیگر ادوات بازی‌ها بود مثلا رمل و اسطرلاب در بازی زار که جذابیت زیادی ایجاد می‌کند. سمت دیگر گرافیک و تصویرسازی بازی‌ها بود که بازخوردهای بسیار خوبی به همراه داشت
فرصت خوبی به ما داده شد تا هر دو بازی آخرین ایستگاه و دوخان را در بردگیم گیک توضیح دهیم. در کل نظرها بسیار مثبت بود، چه افرادی که به غرفه سر می‌زدند و چه ناشرها معتقد بودند که این بازی‌ها بسیار متفاوت هستند و شبیه سایر عناوین نیستند.
تا جایی که مطلع هستم تنها سایت رومیز بصورت تخصصی از بازی‌های رومیزی حمایت می‌کند و اخبار این بازی‌ها را پوشش می‌دهد، که خب البته جای تاسف هم دارد. به نظر شما برای اینکه سایر رسانه‌ها و حتی مردم بیشتر با بازی‌های رومیزی آشنا شوند چه باید کرد؟
این تلخ‌ترین سوالی بود که می‌توانستید بپرسید. متاسفانه رسانه قابل توجه و قابل ذکری در زمینه بازی‌های رومیزی وجود ندارد. البته رسانه‌هایی هستند که مدعی فعالیت در این حوزه هستند اما در روزهایی که تمامی رسانه‌های حوزه بازی‌های رومیزی در دنیا درگیر نمایشگاه اشپیل بودند و فعال‌ترین روزهای خودشان را با پوشش خبری روزانه و حتی ساعت به ساعت از نمایشگاه سپری می‌کردند، در ایران هیچ خبری از نمایشگاه منتشر نشد. فقط شرکت‌ها و افراد حاضر در نمایشگاه (که آن هم به دلیل مشکلاتی که از قبل ذکر کردیم، با حداقل نفرات در نمایشگاه حاضر بودند)، با وجود درگیری و مشغله بسیار تا حدی اخبار نمایشگاه را پوشش دادند. در حالی‌که برای یک رسانه حوزه بازی‌های رومیزی این نمایشگاه بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رویداد بود. می‌شود گفت اولین حضور ایرانی‌ها در این رویداد در سکوت خبری سپری شد. به همین دلیل من اعتقاد دارم ما هنوز رسانه تخصصی در حوزه بازی‌های رومیزی نداریم که به شکلی بی‌طرف و حرفه‌ای، اخبار و اتفاقات این حوزه را پوشش دهد. متاسفانه هیچکس هنوز این مسئولیت را احساس نمی‌کند که باید در این زمینه خبر تولید کند، مطلب بنویسد، گزارش تهیه کند و … .متاسفانه این روزها شاهد رسانه‌هایی هستیم که فعالیت خودشان را از ریپورتاژ آگهی و تولید محتوای سفارشی شروع کرده‌اند. همان‌طوری که عرض کردم ما بیشتر از رسانه‌های داخلی، در رسانه‌های خارجی خبرساز شدیم و نتایج این نمایشگاه، تسلی خاطری برای ما بعد از کم لطفی و بی‌توجهی برخی هموطنانمان بود. البته کم کم اتفاقاتی در حال رخ دادن است.
مهم‌ترین کاری که باید در این زمینه انجام شود این است که هر کسی مسئولیت و وظیفه خودش را در این بازار و این صنعت بداند و به نحو احسنت به آن عمل کند؛ چون این حوزه چه در سطح جهان و چه ایران در حال رشد است. افراد بسیاری مانند طراحان، تولید کنندگان، ناشران، کافه بازی‌ها، رسانه‌ها و منتقدان در این حوزه فعالیت می‌کنند. مهم‌ترین کاری که لازم است در این زمینه انجام دهند این است که کار خودشان را به شکل حرفه‌ای و اصولی انجام دهند.
این روزها خیلی‌ها هستند که بازی نقد و معرفی می کنند که متاسفانه تخصص کافی ندارند و فقط برای کسب درآمد و معروف شدن به این حیطه وارد شده‌اند. به نظر ما اینکه منتقد و رسانه‌های معرفی بازی‌های رومیزی بیشتر شوند به نفع بازار و جامعه بازی‌های رومیزی است اما به این شرط که درست و به حق باشند، نه اینکه هر کس با یک آشنایی اندک با چند بازی به خودش این اجازه را دهد که با آبرو و اعتبار و زحمات چندین ساله تولیدکننده و طراح، بازی کند.
چیزهایی که ما در این رابطه در اسن دیدیم کاملا متفاوت از چیزی است که در داخل ایران رخ می‌دهد. بسیاری از منتقدها و رسانه‌ها بازی را خریداری می‌کردند و اگر هم خودمان بازی را به آن‌ها می‌دادیم تعامل بالایی برای معرفی بازی برقرار می‌کردند، حتی یکی از گروه‌ها بصورت خودجوش راهنمای بازی دوخان را به آلمانی ترجمه کرده بود و اعلام کرد که قرار است چه کارهایی در جهت معرفی محصول انجام دهند. اما در ایران این‌طور نیست! اینجا ما باید به سمت منتقد برویم و درخواست کنیم که بازی را نقد کند و خب همه چیز سفارشی شده. اینجا یک نفر با راه‌اندازی یک پیج اینستاگرامی در حالی‌که فقط با چند بازی و کافه بازی آشنا شده اقدام به نقد بازی و زیر سوال بردن دیگران می‌کند که جای تامل بسیاری دارد.
به هر حال حضور شما در این رویداد با هر شرایطی، اتفاق بزرگی بود. چون اگر اشتباه نکنم نمایشگاه اسن مهم‌ترین رویداد و نمایشگاه بازی‌های رومیزی است. برای حضوری که در این رویداد با رسانه‌ها تعاملی داشتید؟
بله اما فقط رسانه‌های خارجی. آقای اریک مارتین از بردگیم گیک که بزرگ‌ترین مرجع بازی‌های رومیزی دنیاست مهمان غرفه ما بودند و ما دو برنامه لایو با همراهی ایشان و همکارانشان برای معرفی دوخان و آخرین ایستگاه داشتیم و این فرصت خوبی بود که به ما داده شد. فرصتی که برای ما اهمیت و ارزش زیادی داشت.
در نمایشگاه، ۶ پنل برگزار شد که یک پنل را به ما و بازار ایران اختصاص دادند که توسط ما (دورهمی گیمز و فربود انگاره) و فکرکده انجام شد و حدود یک ساعت طول کشید. در این پنل توانستیم تعامل خوبی برقرار کنیم و فکر می‌کنم تاثیر عمیقی روی بیننده داشت.
اما در مورد رسانه‌های داخلی باید بگویم که متاسفانه هیچ کس صحبتی از حضور ما و تیم‌های ایرانی به عمل نیاورد و تنها مجله شما و مجموعه رومیز بودند که از ما گزارش گرفتند که این موضوع جای تاسف و تامل دارد.
صد البته که هدف ما از رفتن این نبوده که در مورد ما صحبت کنند، عرض بنده این است که این امر جنبه‌های مثبت زیادی داشت و می‌توانستیم برای سایر دوستان انتقال تجربه کنیم، از حضور در نمایشگاه‌ها گرفته تا صحبت طراح‌ها با ناشران و بسیاری مسائل دیگر.
ما (فربود انگاره) به تازگی گزارش جامعی از حضور شرکت‌های ایرانی در نمایشگاه آماده کردیم که در حال مذاکره با چندین رسانه هستیم اما نکته عجیب اینجاست که تعامل ما با رسانه‌های غیرتخصصی راحت‌تر از رسانه‌های مثلا تخصصی این حوزه پیش می‌رود. به عنوان اولین قدم، رسانه زیست بوم خلاق گزارشی از حضور ما در نمایشگاه به عنوان یک شرکت خلاق در وبسایت و شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد و امیدواریم در روزهای آتی شاهد پوشش خبری جدی‌تری از این دستاورد بزرگ کشورمان باشیم.
این مطلب را هم بگوییم که پرچم ایران برای اولین‌بار در نمایشگاه اسن بالا رفت. مهم این بود که حضور ما فقط یک حضور اسمی نبود و حضوری بود که با خوبی و نام نیک و بازی‌ها و طراحی‌های قوی و موفقیت آمیز همراه بود و موفق شدیم اعتباری را ایجاد کنیم که ان‌شاالله در سال‌های بعد بهتر می‌توانیم از این موضوع بهره ببریم.
شاید این سوال کمی عجیب باشد؛ اما می‌خواهم بدانم بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای تا به حال از بازی‌های رومیزی حمایتی داشته؟ البته نه صرفا حمایت مالی.
بعد از اتمام نمایشگاه حرف و حدیث‌ها و حتی بحث‌هایی بین تولیدکنندگان و شرکت‌های ساخت بازی‌های رومیزی به وجود آمد. ماجرای این بحث‌ها چه بود؟
البته همین حرف‌هایی که تا الان مطرح شد می‌تواند دستمایه حرف وحدیث باشد و ترجیح می‌دهم بصورت خاص در این مورد صحبت نکنم اما در کل باید بگویم که متاسفانه ما عادت کرده‌ایم در هر زمینه‌ای ادعای تخصص داشته باشیم و تصور می‌کنیم که چون علاقه‌مند به بازی هستیم و اطلاعاتی در مورد چند بازی خارجی داریم می‌توانیم در مورد همه چیز نظر دهیم؛ از تولید و فروش و پخش گرفته تا طراحی بازی. در صورتی‌که به نظر من اگر هر کدام از ما که علاقه‌مند به حوزه بازی‌های رومیزی هستیم و خودمان رو عضوی از جامعه بازی‌های رومیزی ایران می‌دانیم، در حیطه تخصص خودمان فعالیت کنیم و در همان بخش به جلو برویم جامعه موفق‌تری خواهیم داشت. از خودم مثال می‌زنم، بنده در زمینه طراحی، تولید و پخش بازی می‌توانم صحبت کنم اما هیچ‌وقت در زمینه نقد و معرفی بازی، آموزش بازی و شناخت تمامی بازی‌های رومیزی هیچ‌گونه ادعایی نداشته و نخواهم داشت. اینکه هر کس در بازی‌های رومیزی خودش را منتقد می‌داند و تصور می‌کند که هر حرفی را جایز هستند بزنند و نقد محسوب می‌شود و فرد مخاطب جایز به دفاع و صحبت نیست، اشتباه است. معمولا در هر حوزه‌ای منتقدها مشخص هستند مانند منتقدان فوتبال، سینما و دنیای سیاست و غیره. منتقد در درجه اول باید کارشناس آن حوزه باشد، رزومه قابل قبول داشته باشد و بعد می‌تواند نظر دهد. ما معتقدیم نه از کسی بالاتریم و نه کسی از ما بالاتر است، ما همه باید با هم و درکنار هم باشیم تا چرخ‌های این صنعت درست بچرخد.
در این بازاری که متاسفانه اکثر همکاران بازی‌ها را کپی می‌کنند و نهایتا بازگردان می‌کنند اگر چند نفر طراح وجود دارند فارغ از اینکه بازی خوب یا بدی طراحی کرده باشند، درست نیست که مورد تخریب واقع شوند. این افراد در هر صورت دارند تلاش می‌کنند و وقت می‌گذارند که اثری منحصر به فرد داشته باشند در حالی‌که در همین مدت زمان عده‌ای دیگر به راحتی چندین عنوان بازی را وارد بازار می‌کنند که متاسفانه یا کپی هستند و یا بازگردان‌های بسیار ضعیف.
تنها گلایه من از بعضی از دوستان تولیدکننده و همکار این است که چرا در مقابل این صحبت‌ها سکوت می‌کنند. این بی‌انصافی است که حقایق را نادیده بگیریم و برای بالا بردن خودمان دیگران را تخریب کنیم. همکاران زیادی هستند که پیش از ما فعالیت می‌کردند و امکانات بیشتری هم دارند و ادعای بیشتری هم دارند اما شاهد حضور آن‌ها در نمایشگاه نبودیم، نه امسال که در سال‌های گذشته نیز حضوری نداشتند. فکر می‌کنم باید کمی منصفانه‌تر، مهربان‌تر و با دید مثبت‌تری به هم نگاه کنیم.
نتیجه حضور شما و سایرین در نمایشگاه چه بود؟ آیا شاهد حضور بازی‌های ایرانی در بازارهای خارجی خواهیم بود؟
ما فقط از جانب مجوعه‌های خودمان یعنی دورهمی گیمز و فربود انگاره به این سوال می‌توانیم جواب دهیم چون هر مجموعه‌ای سیاست‌ها و اهداف خودش را دنبال می‌کند. مذاکرات ما با ناشران خارجی پیش از نمایشگاه آغاز شده بود و در نمایشگاه هم بهترین فرصت برای ملاقات حضوری مهیا شد. خوشبختانه تا این لحظه بازخوردهای خوبی از جلساتی که ترتیب داده بودیم گرفتیم و این روزها هم در ایران مشغول بررسی بیشتر برنامه‌هایمان و بازی‌هایی که آوردیم هستیم. امیدواریم در ماه‌های آینده بتوانیم همکاری‌های بین‌المللی خودمان را گسترش دهیم و البته بتوانیم بازی‌های خوب دنیا را با در نظر گرفتن حقوق طراح و ناشر اصلی بازی و با رعایت کلیه اصول اخلاقی و حرفه‌ای در ایران تولید (نه کپی) کنیم.
به نظر ما مهم‌ترین نکته درباره نتیجه حضور ما در این نمایشگاه این بود که خارجی‌ها تا قبل از حضور ما در این نمایشگاه اصلا آشنایی با دنیای بازی‌های رومیزی ایران نداشتند و فکر نمی‌کردند در ایران هم از بازی رومیزی استقبال شود و در این سطح تولید و فروش و کافه بازی داشته باشیم. حتی خیلی‌ها از کیفیت بالای طراحی و تولید ما متعجب می‌شدند و تصور می‌کردند این محصولات در چین تولید شده‌اند. به نظر من مهم‌ترین دستاورد ما این بود که آن‌ها را با دنیای بازی‌های رومیزی در ایران آشنا کردیم.
از برنامه‌های آینده خود بگویید و در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.
برای آن دسته از دوستانی که می‌گفتند چرا بازی‌ها (دوخان و آخرین ایستگاه) را اول در ایران تولید نکردید باید بگویم که این بازی‌ها اول در ایران چاپ و تولید خواهند شد. هدف ما در مجموعه دورهمی برای آینده این است که بازی‌های اورجینال و قابل ارائه‌ای را طراحی و تولید کنیم و بازی‌های جدید و جذابی را وارد دنیای بردگیم کنیم. تا این لحظه تمام تلاشمان را برای این هدف کردیم و امیدوارم بتوانیم قوی‌تر و با انگیزه‌تر از قبل این مسیر را ادامه بدیم.
ما هم در مجموعه فربود انگاره به عنوان یک شرکت طراح بازی (و نه فقط بازی‌های رومیزی) برنامه‌های زیادی داریم که اگر بخواهم به‌طور مشخص اشاره کنم، ما تمام تلاشمان را می‌کنیم تا قبل از سال ۹۹ حداقل ۲ عنوان بازی جدید روانه بازار کنیم و البته نیم نگاهی هم به انتشار بازی‌های خودمان در خارج از مرزهای ایران داریم. از حسن توجه و پیگیری مجموعه بازینامه هم تشکر می‌کنیم که فرصت این گفتگو را فراهم کردند. تمام دغدغه ما این است که در بازاری که ۹۵ درصدش بازی‌های کپی، بازگردان و یا خارجی هستند، چرا مایی که زحمت طراحی و ساخت می‌کشیم را می‌کوبند و قصد تخریب دارند؟!
هر چقدر به دنبال این بودیم که از سوی دولت برای اجرای طرح بازی‌های رومیزی و معرفی آن به مخاطبان کمک و حمایتی بگیریم اما هیچکس ما را در این راه یاری نکرد. همچنین با ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز دراین باره صحبت کردیم، استقبال هم کردند اما هیچ‌نوع حمایتی صورت نگرفت.
این تولیدکننده بازی‌ها رومیزی بیان می‌کند: حتی می‌بینیم که در بسیاری از بازی‌ها موادمخدر مصرف می‌کنند یا دزدی و غارت در آن بازی وجود دارد حتی رده سنی هم در آن قید نشده است، ثبت شده و مخاطبان با آن بازی می‌کنند ولی به بازی که در آن شخصیتی چاقو دستش گرفته ایراد می‌گیرند. یا در بازی دوخوان به عنوان قلدر ایراد گرفتند که این عنوان نباید وجود داشته باشد اما از عنوان قاتل ایرادی نگرفتند گویا قلدربازی فرهنگ غلطی است که نباید جوانان ما آن را یاد بگیرند اما قاتل را نمی‌دانم چرا ایراد نگرفتند. در حالی‌که این بازی رده سنی مثبت ۱۶ می‌خورد.
جواهری می‌گوید: با توجه به تمام سختگیری‌ها و ممیزی درباره تولید بازی رومیزی در کشورمان و ایراداتی که نسبت به بعضی موارد گرفته می‌شود، می‌بینیم که بازی‌های خارجی در این زمینه وارد کشور شده که تمام این المان‌های چاقو و... دارد و مخاطبان زیادی هم با آن بازی می‌کنم
البته من مخالف واردات بازی‌های خارجی نیستم بلکه مخالف رفتارهای دوگانه متولیان این امر هستم زیرا نمی‌توان به تولیدکننده‌های ایرانی ایراداتی را بگیرند و مانع تولید بازی‌هایشان شوند از طرفی هم بازی‌های خارجی در بازار پُر شود و برنامه‌ها و بازی‌های ویدئویی بازار را از آن خود کنند.
او درباره فرهنگسازی بازی‌های سرگرمی و فکری رومیزی ادامه می‌دهد: اولین قدم در زمینه فرهنگسازی تفهیم واژه‌های تخصصی بازی است. زیرا زمانیکه اسم «بازی» می‌آید بیشتر ذهن‌ها به سمت اسباب‌بازی می‌رود. اسباب‌بازی همون TOY و بازی به GAME معروف است که اگر اسم گیم هم می‌آید ذهن‌ها به سمت بازی‌های موبایلی و رایانه‌ای می‌رود و بازی رومیزی نادیده گرفته می‌شود. باید فرهنگسازی کنیم که بازی‌های سرگرمی و فکری رومیزی هم درمیان مردم شناخته شود.